Sau khi mắc COVID-19, dù là lần đầu, lần thứ hai hay nhiều lần, nhiều người sẽ gặp phải các di chứng ở mức độ khác nhau. Tùy thuộc vào thể trạng của từng người, các biểu hiện của di chứng COVID-19 cũng khác nhau, phổ biến nhất là mệt mỏi, ho kéo dài, tức ngực, khó thở, đờm, hồi hộp, đau tim, mất ngủ, suy giảm chức năng tiêu hóa, suy giảm chức năng sinh lý, khó chịu ở cổ họng kéo dài, sưng hạch bạch huyết, rối loạn kinh nguyệt ở phụ nữ, v.v. Có thể nói rằng sự tồn tại lâu dài của các di chứng này đang đe dọa nghiêm trọng đến sức khỏe của người dân, thậm chí một số ít người do chăm sóc không đúng cách đã gặp phải các biến chứng nghiêm trọng, thậm chí tử vong. Làm thế nào để hiểu đúng về di chứng COVID-19, cách điều trị để mọi người thực sự khỏe mạnh trở lại, theo tác giả, đây là vấn đề cấp bách nhất hiện nay mà người dân cần giải quyết.
Y học cổ truyền không chỉ nhìn nhận vấn đề sức khỏe con người từ góc độ tổng thể mà còn biện chứng luận trị, điều chỉnh có mục tiêu các di chứng bệnh mãn tính. Đặc biệt, đây là phương pháp tốt nhất để điều trị các di chứng COVID-19. Là con cháu của Y học cổ truyền, chúng ta đừng bỏ qua nhiều phương pháp chữa bệnh mà tổ tiên để lại, mà hãy tìm hiểu và học hỏi thêm các kiến thức liên quan, vừa học cách tự điều chỉnh "bệnh lâu thành thuốc", vừa hiểu được "Nho môn sự thân" để phụng dưỡng người già, đó mới là cách đối phó với đại dịch, cũng là trí tuệ và đặc điểm lớn nhất của Y học cổ truyền.
Dựa trên các biểu hiện và giai đoạn khác nhau của di chứng COVID-19, tác giả liệt kê một số hướng dẫn về cách kê đơn thuốc để mọi người tham khảo.
1. Sau khi mắc COVID-19, các triệu chứng ở giai đoạn đầu và giữa thường nghiêm trọng, kèm theo sốt cao, đau họng, đau nhức toàn thân, lúc này điều trị chủ yếu là điều trị triệu chứng, có thể tham khảo cách kê đơn thuốc "Thang bài độc COVID-19", trong đó cần nghiên cứu kỹ các bài thuốc kinh điển như Ma Hoàng Thang, Cát Căn Thang, Ma Hạnh Thạch Cam Thang, Tiểu Sài Hồ Thang, Bạch Hổ Gia Nhân Sâm Thang, v.v. Do liên quan đến kiến thức Y học cổ truyền khá sâu, đây không phải là trọng tâm của bài viết này nên sẽ không bàn luận thêm.
2. Đối với những người có di chứng COVID-19 kéo dài không khỏi, dù là triệu chứng gì, trọng tâm là điều chỉnh tỳ vị, bổ thổ sinh kim, phục hồi nguyên khí (sức đề kháng) của cơ thể, vì vậy dù là người già, trẻ em, phụ nữ đều phù hợp với cách kê đơn "Tứ Quân Tử Thang", nên dùng nhiều Nhân sâm (Đảng sâm), Sơn dược để bổ nguyên khí, Bạch truật, Phục linh để kiện tỳ lợi thấp, Cam thảo, Cát cánh để giải độc bổ hư cố bản, Ý dĩ nhân, Lô căn để thanh nhiệt bài nùng, Trần bì để lý khí hóa đờm, v.v. Ngoài ra, Tứ Quân Tử Thang, Hương Sa Lục Quân Tử Thang cũng có tác dụng tương tự, dùng lâu dài sẽ đảm bảo sức khỏe.
3. Người bị ho lâu, đờm nhiều, nhất định phải dùng "Nhị Trần Thang" gia giảm, di chứng COVID-19 phổ biến nhất là tổn thương chức năng tim phổi, nhưng chỉ dưỡng tâm ích phế là chưa đủ, cần chú trọng lý khí hóa đờm, kiện tỳ lợi thấp, giải quyết vấn đề "đờm" từ gốc đến ngọn, đó mới là cách điều trị toàn diện. Để chỉ ho trừ đờm không chỉ cần dùng tốt Bán hạ, Trần bì mà còn phải dùng nhiều Phục linh để kiện tỳ lợi thấp, đồng thời những người ho nhiều đờm hoặc đờm loãng cần dùng thêm Can khương, Bắc ngũ vị tử, người đờm nhiều nặng thì thêm Tế tân, như vậy điều trị đờm thấp, ho suyễn, khó thở tức ngực, thậm chí "phổi trắng" sẽ có hiệu quả ngay lập tức.
4. Người già vốn có bệnh tim phổi mãn tính, hoặc viêm phế quản mãn tính, đờm suyễn, hội chứng tam cao, là nhóm nguy hiểm nhất, nếu không điều chỉnh kịp thời, di chứng COVID-19 thường kết hợp với bệnh cũ, thậm chí nguy hiểm đến tính mạng. Ngoài hai cách kê đơn trên, đặc biệt cần dùng nhiều Nhân sâm (Đảng sâm), Cam thảo để bổ nguyên khí, đồng thời tùy trường hợp dùng Tô tử, Lai phục tử, Đình lịch tử để tăng cường công dụng giáng khí hóa đờm. Chỉ khi đường thở thông suốt, áp lực tim phổi mới không quá lớn, mới có thể vượt qua nguy hiểm! Vì vậy, Y học cổ truyền gọi bài thuốc gồm ba vị trên là "Tam Tử Dưỡng Thân Thang", quả là cách gọi rất phù hợp.
5. Đối với trẻ em và phụ nữ có thể trạng yếu, cách kê đơn cần ổn định, thuốc dùng không nên quá khó uống, Hương Sa Lục Quân Tử Thang, Tham Linh Bạch Truật Thang là cách điều trị tận gốc.
6. Người bị đau họng, sưng hạch bạch huyết dưới cổ, có thể dùng Cam thảo sống, Cát cánh, Bại tương thảo, Ý dĩ nhân, trường hợp nặng có thể thêm ít Kim ngân hoa, Liên kiều, đều là những vị thuốc thanh nhiệt giải độc, chỉ cần chất lượng thuốc tốt, hiệu quả sẽ rất rõ rệt. Tuy nhiên, các vị thuốc trên đều có tính hàn, ảnh hưởng đến chức năng tỳ vị, vì vậy người tỳ vị yếu hoặc thường bị lạnh bụng tiêu chảy không nên dùng liều lượng quá lớn, khi dùng cần linh hoạt, thấy hiệu quả thì dừng lại.
7. Người bị tiêu chảy rõ rệt, đau bụng do thể hư, cần thận trọng khi kê đơn thuốc có tính đắng hàn, Lục Quân Tử Thang, Lý Trung Thang có thể làm nền tảng, cần biết rằng tỳ là mẹ của phế, điều chỉnh bệnh phế, gốc rễ vẫn là điều chỉnh tỳ vị. Nếu bệnh nhân đã bị lạnh bụng tiêu chảy, ăn uống kém, dù là bệnh gì cũng cần "giữ trung" làm đầu. Đảng sâm, Bạch truật sao, Phục linh, Cam thảo chích, Biển đậu sao, Sa nhân, Đậu khấu, Can khương, Sơn dược, v.v. đều là những vị thuốc ôn bổ tỳ vị, cố bản bồi nguyên, nên dùng lâu dài tùy trường hợp, đồng thời kiêng khem nghiêm ngặt, hạn chế dùng thuốc đắng hàn, tiết chế sinh hoạt tình dục, đó mới là thượng sách.
8. Người bị tự hãn, đa hãn, là biểu hiện của phế khí hư, biểu dương bất túc, trong đơn thuốc nên dùng nhiều Đảng sâm, Sơn dược, Hoàng kỳ để phù chính, nếu không hiệu quả thì thêm Sơn thù du, có công dụng liễm can, chắc chắn sẽ có hiệu quả kỳ diệu. Người bị sốt nhẹ thường do thể hư, trọng tâm vẫn là phù chính cố bản, thận trọng khi dùng thuốc đắng hàn để thanh nhiệt, đó mới là cách điều trị tận gốc. Dùng ít Cam thảo sống để điều trị triệu chứng là đủ.
9. Người bị suy giảm khứu giác, mất vị giác, suy giảm thính lực, đều là biểu hiện của chính khí bị tổn thương, "thất khiếu bất thông", phù chính là gốc, thông khiếu là ngọn, điều trị cả gốc lẫn ngọn, bệnh tự khỏi. Phù chính cố bản vẫn tuân theo phương pháp trước, thông khiếu thì dùng ít Tế tân, Thương truật, Quế chi, Xuyên khung, Bạch chỉ, v.v. là đủ, không cần coi những vị thuốc này là chủ dược trong đơn, cũng không nên dùng liều lượng lớn trong thời gian dài, chỉ cần dùng nhẹ nhàng, thấy hiệu quả thì dừng lại.
10. Người bị nhiều bệnh mãn tính, lại có di chứng COVID-19, phù hợp hơn với điều trị tổng thể bằng Y học cổ truyền. Dù là bệnh gì, kể cả đã là thể chất hội chứng mãn tính, chỉ cần nắm được "mâu thuẫn chính" của cơ thể, học cách dùng thuốc theo triệu chứng chính, bỏ qua các triệu chứng phụ, biện chứng vĩ mô, tư duy điều trị tổng thể, đó mới là cách giải quyết các vấn đề bệnh phức tạp. Chứ không phải chỉ tập trung vào từng bệnh cục bộ trên cơ thể, tất nhiên điều này đòi hỏi sự thấu hiểu sâu sắc về Y học cổ truyền mới có thể thực sự hiểu được.
